ΓΝΩΡΙΣΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΚΑΣΤΕΛΟΣ ΜΕΛΕΣΩΝ

Βυζαντινό – υψόμετρο 375μ.

Σε ύψωμα ανατολικά από το χωριό Μελέσες του Νομού Ηρακλείου υπάρχουν τα λίγα απομεινάρια ενός Βυζαντινού κάστρου που κατά πάσα πιθανότητα χρησιμοποιήθηκε και από τους Ενετούς.

Σώζεται σε μεγάλη έκταση η οχύρωση ενώ στη βόρεια πλευρά του διατηρούνται κατασκευές που πιθανόν ήταν πύργος. Στη θέση αυτή πιστεύεται ότι βρισκόταν το χωριό Castello del Betto, που αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα με 37 κατοίκους το 1583.

Στον Κάστελλο Μελεσών υπάρχει φρούριο στο οποίο αναφέρεται ο Basilicata στο χάρτη του. Αναφέρεται σε αυτόν με το όνομα Castel del Cornaro. Τον ίδιο χάρτη αναφέρει και ο G. Gerola μεταφέροντας την ονομασία του φρουρίου. Συμπληρώνει κι ένα άλλο όνομα του οχυρού, Castel del Betto, που βρίσκει σε άλλους καταλόγους κρητικών χωριών. Αμέσως μετά παρατηρεί πως δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση των δύο αυτών τοποθεσιών. Στην περιγραφή του το ονομάζει μεσαιωνικό (medioevale). Ο Σ. Σπανάκης επαναλαμβάνει την πληροφορία του Στέφανου Βυζάντιου ότι μισό μίλι ανατολικά από τις Μελέσες (ακριβής θέση του Κάστελου σε σχέση με το χωριό) βρίσκονται τα ερείπια ενός χωρίου, «Κάστελος λεγόμενος, έχον και ερείπια δύο εκκλησιών».

Στο χώρο του φρουρίου σώζονται δεξαμενές με ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας, τοιχοποιίες που ανήκουν σε κατοικίες και μια κρήνη, που φέρει τη χρονολογία 1594.

Είναι σπάνιο να υπάρχουν δύο μεγάλα μεσαιωνικά φρούρια σε τόσο μικρή απόσταση (Κάστελλος Μελεσών-Κάστελλος Καταλαγαρίου). Στην ευρύτερη περιοχή των Μελεσών έχουν εντοπιστεί οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα των Υστερομινωικών χρόνων.

Στις Μελέσες πάλι και στη θέση Πατητήρια ή Πατητηράκι σώζεται τμήμα θολοσκέπαστου πατητηριού.Βυζαντινό – υψόμετρο 375μ.

Σε ύψωμα ανατολικά από το χωριό Μελέσες του Νομού Ηρακλείου υπάρχουν τα λίγα απομεινάρια ενός Βυζαντινού κάστρου που κατά πάσα πιθανότητα χρησιμοποιήθηκε και από τους Ενετούς.

Σώζεται σε μεγάλη έκταση η οχύρωση ενώ στη βόρεια πλευρά του διατηρούνται κατασκευές που πιθανόν ήταν πύργος. Στη θέση αυτή πιστεύεται ότι βρισκόταν το χωριό Castello del Betto, που αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα με 37 κατοίκους το 1583.

Στον Κάστελλο Μελεσών υπάρχει φρούριο στο οποίο αναφέρεται ο Basilicata στο χάρτη του. Αναφέρεται σε αυτόν με το όνομα Castel del Cornaro. Τον ίδιο χάρτη αναφέρει και ο G. Gerola μεταφέροντας την ονομασία του φρουρίου. Συμπληρώνει κι ένα άλλο όνομα του οχυρού, Castel del Betto, που βρίσκει σε άλλους καταλόγους κρητικών χωριών. Αμέσως μετά παρατηρεί πως δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση των δύο αυτών τοποθεσιών. Στην περιγραφή του το ονομάζει μεσαιωνικό (medioevale). Ο Σ. Σπανάκης επαναλαμβάνει την πληροφορία του Στέφανου Βυζάντιου ότι μισό μίλι ανατολικά από τις Μελέσες (ακριβής θέση του Κάστελου σε σχέση με το χωριό) βρίσκονται τα ερείπια ενός χωρίου, «Κάστελος λεγόμενος, έχον και ερείπια δύο εκκλησιών».

Στο χώρο του φρουρίου σώζονται δεξαμενές με ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας, τοιχοποιίες που ανήκουν σε κατοικίες και μια κρήνη, που φέρει τη χρονολογία 1594.

Είναι σπάνιο να υπάρχουν δύο μεγάλα μεσαιωνικά φρούρια σε τόσο μικρή απόσταση (Κάστελλος Μελεσών-Κάστελλος Καταλαγαρίου). Στην ευρύτερη περιοχή των Μελεσών έχουν εντοπιστεί οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα των Υστερομινωικών χρόνων.

Στις Μελέσες πάλι και στη θέση Πατητήρια ή Πατητηράκι σώζεται τμήμα θολοσκέπαστου πατητηριού.>

---

Βυζαντινό –10ος αι.– υψόμετρο ≈ 450μ.

Βρίσκεται πάνω σε λόφο 2,5 χλμ. νότια από το Καταλαγάρι. Στη νότια άκρη του χωριού Καταλαγάρι υπάρχει χωματόδρομος, που μετά από 2,5 χλμ. καταλήγει στον Κάστελο. Όπως στα περισσότερα απομονωμένα και παραμελημένα κάστρα, η πρόσβαση είναι ελεύθερη.

O Κάστελος Καταλαγαρίου ή φρούριο της Παλιόχωρας ή Castello del Corner ή καστέλο των Κορνάρων βρίσκεται στο λόφο Κάστελος, νότια από το Καταλαγάρι, σε μια περιοχή κατάφυτη από ελιές και αμπέλια στη θέση της αρχαίας πόλεως Σκιλλουντία. Είναι από τα οχυρά της Βυζαντινής περιόδου που έχουν άμεση σχέση με την εποπτεία των γεωργικών καλλιεργειών της περιοχής, όπως και ο κάστελος Μελεσών και ο Κάστελος της Μέλισσας. Βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο καθώς ήλεγχε την περιοχή από τις Αρχάνες μέχρι το Καστέλι Πεδιάδας. Σύμφωνα με την παράδοση, το έκτισε ο Νικηφόρος Φωκάς μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες το 961 μΧ. Επί Ενετοκρατίας ήταν έδρα φέουδου και ανήκε στην οικογένεια των Κορνάρων (Corner) και ήλεγχε τις περιουσίες τους.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Σήμερα δεν σώζονται και πολλά, εκτός από τμήμα του περιβόλου και τα θεμέλια των κτισμάτων. Λίγα μέτρα δυτικότερα υπάρχουν πολλά πατητήρια, λαξευμένα στο βράχο, που πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκαν κατά τη μινωική εποχή. Κατά την Ενετοκρατία, όπως σε όλη την Κρήτη, κι εδώ παράγονταν μεγάλες ποσότητες από το κρασί Malvasia, ένα από τα γνωστότερα κρασιά στην τότε Ευρώπης. Κοντά βρίσκονται και δύο επίσης λαξευμένες βάσεις συμπίεσης πιεστηρίων με κοχλία. Ακριβώς δίπλα στον περίβολο υπάρχει η μικρή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, χωρίς να σώζονται τοιχογραφίες της. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόμοιο φρούριο με πατητήρια και ναό αφιερωμένο στη Ζωοδόχο Πηγή είναι το φρούριο της Μέλισσας κοντά στον Άγιο Θωμά.

---

Eνετικό – 16ος αιώνας, υψόμετρο 640μ., σχετικό ύψος 80μ.

Από το χωριό Αλάγνι ξεκινάει χωματόδρομος, που οδηγεί στην κορυφή του λόφου όπου βρίσκονται οι Θόλοι. Στην κορυφή ενός λόφου με πανοραμική θέα, δυτικά από το Αλάγνι, βρίσκεται ένα μικρό φρούριο της τελευταίας περιόδου της Ενετοκρατίας, κτισμένο κάπου στον 16ο αι. ή ίσως στο πρώτο μισό του 17ου αι. Πρόκειται για ένα συγκρότημα απο τρία θολωτά ισόγεια διαμερίσματα, με οχυρωματικό περίβολο. Εξού και το όνομα του φρουρίου (από τους χώρους με θόλο). Το αρχικό κτίριο ήταν διώροφο.

Στους πρόποδες του λόφου των Θόλων βρίσκεται ο δίκλιτος ναός των Αγίων Αποστόλων, χτισμένος τον 15ο-16ο αιώνα, με το οικόσημο της ενετικής οικογένειας των Κορνάρων. Στο ναό υπάρχουν δύο αρκοσόλια, ένα μέσα κι ένα έξω, τα οποία έχουν επιγραφή με χρονολογία ΑΧΙΔ (1614).